Aydınlı çiftçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Menderes, siyasete 1930’da Hür Cumhuriyet Fırkasının bir kolunu organize ederek başladı. Partinin kendini feshetmesinden sonra CHP’ye geçen Menderes, 1931 seçimlerinde Aydın milletvekili seçildi.
İsmet İnönü ile “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu” görüşmeleri sırasında görüş ayrılığına düşen Menderes, parti içi muhalefetten ötürü 1945 yılında CHP’den ihraç edildi. Adnan Menderes, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile 7 Aralık 1945’te Demokrat Partiyi (DP) kurdu.
DP, 14 Mayıs 1950’deki seçimlerde büyük bir muvaffakiyete imza atarak yüzde 52,7 oyla 420 milletvekili çıkardı. CHP ise birebir seçimde yüzde 39,4 oy ile 63 milletvekili çıkarabildi. TBMM Başkanlığına Refik Koraltan, Cumhurbaşkanlığına DP Genel Lideri Celal Bayar seçilirken yeni hükümet ise Adnan Menderes başbakanlığında kurularak 22 Mayıs’ta vazifeye başladı.
DARBECİLER İDAREYE EL KOYDU
Türk Silahlı Kuvvetleri içindeki kimi general ve subayların oluşturduğu 38 kişilik Ulusal Birlik Komitesi, Demokrat Partinin ülkeyi gittikçe bir baskı rejimine ve kardeş arbedesine götürdüğü münasebetlerini ileri sürerek 27 Mayıs 1960’ta sabaha karşı idareye el koydu. Darbeciler, TBMM ve Anayasa’yı feshetti ve siyasi faaliyetleri askıya aldı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, DP’li milletvekilleri, hükümet üyeleri, Genelkurmay Lideri Orgeneral Rüştü Erdelhun ile kimi üst seviye kamu vazifelileri gözaltına alındı. Adnan Menderes, tıpkı gün yurt gezisi kapsamında bulunduğu Kütahya’da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara’ya götürüldü ve daha sonra öbür tutuklu DP üyeleriyle Yassıada’da hapsedildi.
KÜÇÜK DÜŞÜRÜLDÜLER
Mahkeme sürecinde sanıklara berbat muamele edildiği de gündeme geldi. Darbecilerin, “Düşükler Yassıada’da” ismiyle sanıkları küçük düşürmek hedefiyle çektikleri sinema de devrin kabul edilemez imajları ortasına girdi.
592 SANIKTAN 288’İ İÇİN İDAM İSTENDİ
Yassıada’daki kelamda yargılamalar, 14 Ekim 1960’ta başlayıp 15 Eylül 1961’de karara bağlandı. Toplam 19 belgede toplanan davalar “anayasayı ihlal” davasıyla birleştirildi. Tutuklular “vatana ihanet, Meclis iç tüzüğünün değiştirilmesi, Kırşehir’in ilçe yapılması, CHP’nin mallarına el koymak”tan hatalı bulundu. Yassıada duruşmalarında 6-7 Eylül olaylarından da DP sorumlu tutuldu.
SON KELAMLARI…
592 sanıktan 288’i için idam istendi. Kararı açıklayan Yüksek Adalet Divanı, 15 sanığı idam cezasına çarptırdı. Menderes’in idam sehpasına çıkarıldıktan sonraki son kelamları, “Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum…” oldu. Menderes, 17 Eylül’de saat 13.21’de İmralı Adası’nda idam edildi.
TBMM tarafından 11 Nisan 1990’da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla idam edilen arkadaşlarının prestijleri iade edildi. Tıpkı kanun uyarınca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Güçlü’nün naaşı, 17 Eylül 1990’da İmralı’dan alınarak devlet merasimiyle İstanbul Vatan Caddesi’nde yaptırılan anıt mezara taşındı. Cumhuriyet tarihinin en karanlık periyotlarından birine mesken sahipliği yapan Yassıada ise Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak tekrar doğdu.
“DEMOKRASİ VE ÖZGÜRLÜKLER ADASI” OLARAK DEĞİŞTİRİLDİ
Yassıada’nın ismi 2013’te “Demokrasi ve Özgürlükler Adası” olarak değiştirildi. 2015’te de tekrar düzenleme faaliyetlerine başlanarak kültür ve kongre merkezi haline getirilmesine karar verildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla başlatılan proje kapsamında Yassıada, 60 yıl sonra “Demokrasi ve Özgürlükler Adası”na dönüştü. Demokrasi ve Özgürlükler Adası, 27 Mayıs 1960 darbesinin 60. yılında Yassıada, demokrasi ve ulusal iradeyi yansıtacak müze, kütüphane, konferans salonu ve Demokrasi Feneri üzere birçok sembol yapıyla yenilenerek özel bir merasimle halka açıldı.
