Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, bu hafta Talih Sohbetleri’nde merkez bankalarının faiz kararlarını ve ileriye yönelik beklentileri yorumladı. İkili, TCMB için ‘tek haneli faiz rotası’na dikkat çekerken, Fed’in çizdiği yol haritası sonrası pahalı dolar ve yüksek faiz sürecine işaret etti.
Güldağ ve Ağaoğlu, borsada yaşanan olağan dışı fiyatlamaları da ele aldı. Ağaoğlu, ‘mekanik arıza’ya yönelik tamiratın devam ettiğini belirterek, borsada yükseliş potansiyeli olduğunu, fakat kişisel yatırımcıların daha dikkatli olması gerektiğini vurguladı.
Güldağ: Merkez Bankası beklendiği üzere faizi 100 baz puan daha indirdi. “Faizi indirmez” diyenlerin de sayısı her şeye karşın fazlaydı. Bir yanda da “Yapar, nasıl olsa bu yola girdi” diye düşünenler vardı. Bu yola girdi denilmesindeki en değerli nedenlerden biri, son periyotta Ankara’da sıklıkla konuşulan Sayın Cumhurbaşkanı’nın “seçime çift hanenin altında gidelim” daveti. Bunu da yüzde 9 diye kabul ediyor beşerler. Taban fiyat 10 bin lira olacak talimatı olduğu söyleniyor. Fakat bunlar duyum. Merkez Bankası’nın adımlarına bakarsak, piyasaya nasıl bir yararı var, soru işareti. Seninle çok sık konuştuğumuz iş gören faiz diye senin ismini koyduğun faiz oranlarına bir yararı oluyor mu; gördüğümüz kadarıyla olmuyor.
Ağaoğlu: Herkes masraf Mersin’e biz gideriz bilakis. Faiz indirimi bir şey söz etmiyor. Dediğim üzere iş gören faizi diğer bir dünya. Faizi indirdiğiniz vakit mali kolaylık yahut krediye erişim imkanı sağlıyor musunuz, artırıyor musun? Hayır. Hatırlarsan Ankara’daki toplantıda da Merkez Bankası zati “ben kredileri geçen seneye nazaran 4 katına çıkardım artık daha fazla vermeyeceğim” diyordu. O vakit indirdiğiniz faiz iş görmüyorsa bu faiz neden orada duruyor. Getirilmiş olan düzenlemeler nedeniyle bono faizleri 10,5 – 11,5 bandına süratli sert formda düşen bono faizlerine emsal bir durum. Bankalar Merkez’den aldıkları ucuz paraya karşılık Hazine’ye kredi verecekler. Çok manalı mı? Hiçbir işe yaramıyor yani onun yerine farklı bir Hazine faiz oranını belirlesin, Merkez Bankası direkt Hazine’ye verir. Bu 1990’lardan evvelki devirde hatta 2001 krizine yol açan bahistir, onlardan bir adedidir. Direkt Merkez Bankası, Hazine’ye avans versin. Onlar ortalarında halletsinler bizi de karıştırmasınlar falan demek geçiyor içimden lakin neyse onun dışında bir işe yarayan bir faiz indirimi değil.
Güldağ: Finansmana erişim problemlerini çözmek için güya bu faiz indirimleri yapılıyor deniyor lakin orası gitgide sıkışıyor. Yani aslında kredi sayıları da bunu doğrular nitelikte. Bir yıllık kredi artışı yüzde 17’ler civarına geldi, 18’in altında. TÜİK’in açıkladığı enflasyonun 81, ÜFE’nin 144 olduğu bir yerde 18’lik kredi büyümesi hiçbir işe yaramıyor. Bunu da sık sık söz ediliyor.
Ağaoğlu: Yüzde 12 faiz yüzde 81 TÜFE dediğimiz vakit 69 puanlık farktan bahsediyoruz. Gerçekten bu kadar eksi manalı bir düzey değil. Dünya iktisat literatürüne harikulade bir deney ikram ediyoruz şu anda. Literatür bizi bu deneyle anacaktır. Başarılı olursak iktisat Nobel’i verirler herhalde bize lakin başarılı olmazsak da neyin nasıl yapılmaması gerektiğiyle ilgili de kıymetli bir kısım ayrılacaktır bize diye düşünüyorum.
Güldağ: Natürel merkez bankaları haftasında en kıymetli gündem ABD Merkez Bankasıydı. Fed faizi 75 baz puan artırdı, sanki 100 baz puan gelir mi diye merak ediliyordu.
Ağaoğlu: 100 bekleyenler vardı fakat geçen hafta konuşmuştuk, 100 artırması çok manalı değil diye. Aslında Jackson Hole’de bunu söylemişti Powell eski 3 büyük merkez bankacıyı da kendisine referans olarak kullanarak; “Enflasyon bizim namusumuz, onu sonuna kadar çaba ederek aşağı indirmeye çalışacağız. Bu bizim asli misyonumuz.” Fed’in 2 Kasım’da ve 14 Aralık’ta toplantıları var. Büyük ihtimalle toplamda 125 baz puan daha geliyor. Yani faizi yüzde 4,25 -4,50 patikasında tutacak.
Güldağ: Bu beklentiler doğrultusunda da ABD doları kıymet kazanmaya devam ediyor. Nedir beklentin?
Ağaoğlu: Önümüzdeki devirde paranın maliyeti artacak, doları pahalı kılmaya devam edecek. Şu anda 111’lerde olan dolar endeksinin 120’ye çıkması çok önemli bir ihtimal haline geldi.
Güldağ: Powell’ın açıklamaları, bir resesyonun da kabulü manasında kıymetlendirilebilir değil mi? Tam da bu sıralarda bizim kahin hocamız, Rubini de uzun ve kritik bir resesyondan bahsetmeye başladı.
Ağaoğlu: Faizle enflasyonun denkleştiği noktaya kadar ben bir resesyon riskini kendi adıma görmüyorum. Yahut yaşanacak olan resesyon o denli yıkıcı, dökücü, kırıcı olacağını zannetmiyorum. Uzun da süreceğini düşünmüyorum. Fed’in ne kadar uzun müddet bu faizleri tutacağına bağlı olmak üzere resesyonu konuşuruz. Şu anda doğrusu kısa bir düzeltme üzere görünüyor. Lakin buna karşılık Rusya’daki bilhassa bu seferberlik ilanı nükleer riskin daha da artmış almış olması, bu beraberinde bu türlü daha apayrı jeopolitik riskler getiriyor olursa o vakit diğer bir dünyadan kelam ederiz. Lakin yalnızca Fed’in faiz artışları nedeniyle Rubini’nin bu kehanetine şimdilik katılmamayı tercih ediyorum.
Güldağ: Pekala iki yıllık Amerikan tahvil getirilerinin 4’e çıkmış olması bir işaret midir?
Ağaoğlu: Alışılmış ki onlar biraz iyimserliği fiyatlamışlardı, artık artık gerçekleri fiyatlıyorlar. Fed bile resesyona karşın büsbütün enflasyonu denetim altına alacağım diyor. Çabuk bitmeyecek bu yüksek faiz periyodu ve artık fiyatlasınlar bir zahmet. Onu yapıyorlar ve 10 yıllıklar değerli, 10 yıllıklarda 3,80’lerin üzerine yine çıktık. Daha evvelki doruğun de üzerine çıktık. 3,80’den 5’e mi masraf diye diye ben artık soru sormaya başladım kendime. O vakit durum biraz farklı olacak.
Güldağ: Alman tahvillerinde de hareketlilik var üzere görünüyor. Yani şu kelamını tuttum, artık gerçekler fiyatlanacak üzere bir çerçeve var. Zira herkesin ayağı yere değmeye başladı. Değmeyeni de aslında IMF de, Dünya Bankası da söylüyor, Fed de söylemeye başladı.
Borsa için bir müddet daha temkinli olmak gerek
Güldağ: Borsa ve borsacı sorunumuz ortaya çıktı son devirde. Geçen hafta sen “Mekanik arıza uzun sürmez” diyerek durumu hoş özetledin. Bütün haftada bunu konuştuk. Hatta olay da patladı. Biraz da gözyaşlarıyla sonuçlandı küçük yatırımcı açısından. Hala düzgün bir alternatif aracı borsa. Sence problemlerin üstesinden gelindi mi?
Ağaoğlu: Borsa ilgi görmeye devam edecek. Bahsettiğimiz mekanik bir manipülasyon muydu, hayır. Orada bir imkan gördü birileri o imkanı kantarın topuzunu kaçırırcasına kullandılar. Biraz abarttılar.
Güldağ: Düzenleyici otorite bu süreçte doğrusu çok sessiz kaldı. Tahminen de bir kesim manipülasyon lafları oralardan çıkmış olabilir, “Niye bu kadar sessiz kalındı” diye. Pekala sen bu noktada yatırımcılarımıza, borsaya ilgi duyanlara ne tavsiye edersin?
Ağaoğlu: Ferdi yatırımcılar için birinci ders “Açgözlülük öldürür.” Konumu olanlar ya da rastgele bir konum almak isteyenler bir müddet daha dışarıdan izlesinler. Bahsettiğimiz mekanik arıza düzeltilme çalışmaları devam ediyor. O tamirat kesinlikle yapılacak ve borsa yoluna devam edecek. Lakin sanıyorum 35 yılın en büyük sistemik risklerinden birini geçirdik. O nedenle makine tam manasıyla çalışıyor demek için biraz daha vakte muhtaçlık var.
Dikilen gömlek bedene dar geliyor
Güldağ: Kredi daralması tedarik cephesine de olumsuz tesir etmiş durumda. Bilhassa iplik, dokumacılık tarafında daha fazla öne çıkıyor. “45-50 gündür mal satamadım” diyen beşerler duyuyoruz. İkinci bir bahis konkordatolar tarafında bir hareketlilik var. Fakat bu şimdi daha piyasaya çok yansımış vaziyette değil. Ekim ayında bu hususları zannediyorum daha çok konuşuyor olacağız. Üçüncü mevzu da krediye erişim. Alabilenler bile maliyetlerin lakin yüzde 25’ini karşılayabilecek biçimde kredi bulabiliyorlar piyasadan. Yüzde 22 ile 23’le teklifler olsa bile kurullarla yüzde 29-30 düzeyine geliyor. Birçok şirket içinse bu aslında 39-40 düzeyinde.
Ağaoğlu: Bilhassa “45 gündür mal satamadım” konusunda yeniden Ankara’daki toplantıya dem vurayım. “Ucuz kredi var bize verin” denilmesi, aslında enflasyon nedeniyle artan işletme sermayesi muhtaçlığına karşılık gereğince kaynak bulunamaması sorunu. Getirilen düzenlemelerin hepsi ise dövize gitmeyi engellemek maksatlı. Bu da TL konusunda iş yapacak olan adamların elini ayağını bağlıyor. Artık bu çok sıkı bir ortam, bu kadar sıktığınız anda yani bu gömlek bu bedene sığmıyor ya da bu bedene bu gömlek girmiyor. Yani elbisenin biraz daha esnek, rahat olması gerekiyor ki insanların eli kolu ayağı oynayabilsin.
