Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ bu hafta Baht Sohbetleri’nde son çeyreği ve mümkün gelişmeleri kıymetlendirdi. Ağaoğlu ve Güldağ 4’üncü çeyrekle ilgili beklentilerinde, son alınan kararların ve düzenlemelerin, bilhassa kredi tarafında daha da sıkışıklık yaşanmasına yol açtığına dikkat çekti. Fed ve Avrupa Merkez Bankası’nın faiz kararlarına da değinen ikili doların Euro karşısında olduğu üzere pound karşısında da güçleneceğini vurguladı.
Güldağ: Dikkatini çekmiştir; Hazine’nin yabancı para tahvillerle TL tahvillere ödediği faiz neredeyse tıpkı düzeye geldi. Dolar bazında 10,5 civarında tahvile faiz ödüyoruz. Türk Lirası faize de 11.5 civarı. Doğrusu bu türlü bir ikinci devir hatırlamıyorum.
Ağaoğlu: Bir devir daha oldu aslına bakarsan. Mayıs 2013’te…
Güldağ: Onlar işlerin görece uygun gittiği devirlerdi.
Ağaoğlu: 11,5 faiz de yeterli bir şey evvelki duruma bakınca…
Güldağ: Mutlaka… Lakin sürdürülüp sürdürülemeyeceği konusunda önemli korkularım var.
Ağaoğlu: Orası farklı. Mayıs 2013 tarihinde 4,61’e düşmüştü Türkiye’nin 10 yıllık Türk Lirası tahvil getirisi. O tarihte Amerikan 10 yıllıkları da 2,20 düzeyindeydi. Türkiye’nin CDS’leri de 230’lardaydı. Herhalde gördüğü en düşük düzeylerdeydi. Artık baktığımız vakit 2,20 artı 2,30 aslında 4.50’ye gelir. 4,60 da işte oralarda eşitlenmiştik.
Güldağ: Tamam birinci değilmiş…
Ağaoğlu: Ancak o vakit piyasa çalışıyordu. Arz talep istikrarıyla belirlenen bir faizdi o. Şu andaki TL faizin arz talep istikrarıyla belirlendiğini tez etmek epey sıkıntı.
Güldağ: Dolar cinsinden olan da çok yüksek doğrusu…
Ağaoğlu: Dolar cinsinde olanda bir sorun yok. Zira CDS primi yani risk primi çok yüksek olduğu için… Yani matematik olarak ispatla deseniz az çok ispatlarız. Ancak TL olanı açıklamak sıkıntı. Yüzde 81 enflasyon açıklandığı ortamda 11,40 tahvil faizini açıkla deseniz müsaadenizi isterim.
Güldağ: Anlatılamaz mı yani?
Ağaoğlu: Okuduğum bildiğim eğitim buna müsaade vermiyor, beceremiyorum daha doğrusu. Daha güzel becerecek arkadaşlara yer açmak lazım bu türlü bir durumda.
Güldağ: Geçen hafta konuştuk aslında. Artık fiyatın belirlendiği bir ortamdayız. Kendin söyledin ‘narh’ uygulamasına gerçek gittik diye. Faiz de paranın fiyatı olduğuna nazaran… Tam saha pres uygulayıp, düzenleme üstüne düzenlemeyle sistemi dar bir koridora sıkıştırınca sonuçta istenen fiyat oluşuyor. Lakin bu sefer de mal ortadan kayboluyor. Motamot krediye ulaşımın çok zorlaşması üzere…
Ağaoğlu: Tabelada bir fiyat yazıyor fakat malı alamıyorsun…
Güldağ: Asıl sorun krediye ulaşamamanın yarattığı ve bu türlü giderse son çeyrekte yeterlice ağırlaşabilecek tablo ürkütüyor. Ürkünce de davranışlar bozuluyor. Önde gelen bir bankamızın Anadolu yakasındaki büyük bir şubesinin müdiresi ile sohbet ettim. Piyasayı sordum. ‘Moralimizi bozmuyoruz, müşterilerimize de moral aşılamaya çalışıyoruz lakin görünen köy kılavuz istemiyor, bilhassa son çeyrek daha da zahmetli geçecek’ dedi.
Ağaoğlu: Kendimizi tekrarlıyoruz üzere geliyor bana nedense…
Güldağ: Haklısın, ben de kaçınmaya çalışıyorum lakin problemler da çözülmüyor ki… Hatta bana nazaran alınan kararlar son periyotta daha da bozdu piyasayı. Piyasa sıkıştıkça riskler de büyüyor. Ona dikkat çekmeye çalışıyorum. Eski bankacı ve artık önde gelen bir danışmanlık şirketimizin yöneticisi, “Bu devirde KOBİ’ler, şirketlerimiz ne yapmalı?” diye sorunca, “Nefessiz kalmasınlar. Bu periyotta en kıymetlisi nakit akışını yönetebilmek. Bir müddet aç kalırsanız bir şey olmaz. Biraz kilo verirsiniz. Lakin nefessiz kalırsanız, en güçlü bünyeler bile 2-3 dakika içinde yığılır kalır’ dedi. Finansmana erişim, birtakım şirketler için bu kadar hayati…
Ağaoğlu: Zincirleme tesir yapar.
Güldağ: Yanlışsız. Aslına bakarsan mali borçların dönmesinin ötesinde firmaların birbirine olan tedarik borçlarını sekteye uğratabilir. Mali borçlar 6.5 trilyon liraysa, diyelim yüzde 20 kadar bundan ferdî olanları niyet, onun bir buçuk katı kadar tedarik borçları var. Haydi bankalar, bir halde firmaların kredi borçları konusunda üzerlerine çok gitmiyor. Fakat firmalar yeni kredi bulamadığında, nakite, likiditeye, finansmana sıkıştıkça tedarik zinciri hasar görür. Burada aksama önemli sonuçlara yol açar.
Ağaoğlu: Bilhassa KOBİ’ler açısından bu türlü bir tehlike var.
Güldağ: Nefessiz kalırlarsa, ödemeyecek, ödeyemeyecek. O vakit da konkordatolar vb. peşi sıra gelir. Bunu yaşadık geçmişte. İktisat idaresi de bilhassa kasım, aralık üzere bu tehlikeyi gördüğü için olsa gerek KGF’yi tekrar devreye sokmaya çalışıyor. Olağan bu söylenince de artık herkes bankacıları arayıp, bize de ayırın diyor. Lakin sanıyorum, KGF, son devrin yaklaşımına uygun olarak ihracat ve yatırım yüklü olur. İç piyasaya pek bir şey düşmez oradan. O tarafta sıkışıklık artarak sürer.
Ağaoğlu: Süreç giderek daha da geniş kısımları tesirler hale geliyor. İhracatçıların da durumu rahat değil. Maliyetleri artıyor, gelirleri sabit. Paritedeki oynaklıklarla bir anda ziyana bile geçebiliyorlar yahut geçmeseler bile karlarından çok büyük fedekarlık yapmaları gerekiyor. İşleri nitekim zorlaşmaya başladı.
Güldağ: İthalatımızın yüzde 70’i dolar cinsinden. İhracatımızın ise yüzde 50’si Euro. Dolar güçlendikçe bilhassa Avrupa’ya ihracat yapanların kar marjları eriyor. Doların, Euro karşısında güç kazanması şimdiden ihracatımızı 7-7.5 milyar dolar olumsuz etkiledi.
Ağaoğlu: İhracatçıyı krediyle destekleyeceğiz diyoruz lakin orada kuyruk var. Kurla desteklemiyoruz. Maliyetlerini azaltacak tedbirleri alamıyoruz. İçeride enflasyonu denetim edemiyoruz. Çoklu bir formda ihracatçının bile zorlandığı bir yerde yalnızca iç piyasaya çalışanlar için hayat gitgide zorlaşmaya başladı. O yüzden alınan tedbirler nedir, genişletici midir, daraltıcı mıdır?
Güldağ: Sence?
Ağaoğlu: Daraltıcı… Sanıyorum şu andaki yönetimciler için seçime kadar olan devir stok sorunu yahut akut bir sorun, Halbuki kronik bir sorun, bir akım sorunu var. Bir seferlik bir tahlili yok bu işin ne yazık ki. Bu apandisit ameliyatı olmaya benzemiyor. Tedavi edilebilir bir kanser tipi üzere… Uzun vadeli bir tedavi yolu uygulamanız lazım ki iyileşebilesiniz. Ameliyat üzere bir seferlik bir iş değil. Alınan tedbirler tabelayı şık göstermeye yönelik. Tabelada yazan hoş fakat ulaşılabilir değil. Daima işin etrafıyla uğraşıyoruz. Ana meseleyle değil. Halbuki problemin tek bir tahlili var. Ne kendimizi, ne sistemi çok yormayalım. Zira bugün yorduğumuz sistem ileride bize hizmet veremez hale gelebilir. Ödeme sistemleriyle ilgili hatırlarsan kaygıyı paylaşmıştık ve bu yaşanıyor yavaş yavaş.
Güldağ: Pekala tahlili ne?
Ağaoğlu: Bir tane tahlili var, hiç tartışmayalım. Paranın maliyetini yeknesaklaştıralım. Türk lirasının maliyetini yeknesaklaştıralım. O maliyetin bir orta noktası olsun. Onun bir çıt üzeri kredi, bir çıt altı mevduat olsun ve husus kapansın. Sahiden yapılması gereken iş bu kadar kolay iken etrafında dolanıp duruyoruz. Bu kadar baş karışıklığı da piyasaya inanç değil, belirsizlik veriyor. Ahlaki erozyona gerçek kayan bir durum ortaya çıkarıyor. Halbuki bu sonu gelmeyen düzenlemelere bir son verip, yeknesak bir piyasa ve ortam hazırlasak. Sonra da mümkünse geri çekilip gerektiğinde yardıma muhtaçlık olduğunda orada olsak devlet olarak, kamu otoritesi olarak, daha düzgün olmaz mı?
Pound’da 1.1490 düzeyi aşılırsa 1’e 1 ihtimali artar
Güldağ: Dolarda güçlenme sürüyor. Bu ortada pound da bir gariplikler var…
Ağaoğlu: Dolar endeksinde şu anda 109.9’dayız. İşin enteresan tarafı benim daha evvelki tahlillerim bana 112’leri gösteriyordu. Artık 112 bir tarafa 122’lere kadar giden bir hareket ihtimali de var. Fed toplantısı 20-21 Eylül’de. Avrupa Merkez Bankası 75 baz puan artış yaptı. Lakin Fed’den de o düzeyde bir faiz artışı bekleniyor. Bilhassa Powell’ın Jackson Hall’de yaptığı toplantıda ‘Bu iş çok önemli arkadaşlar, ‘mış’ üzere yapacağımızı falan düşünüyorsanız vazgeçin. Bu enflasyon işini çok ciddiye alıyoruz’ demesi değerli. Avrupa’nın artırması yetmeyecek o manada. Zira Fed arttırmaya devam edecek. Avrupa arttıramayacakken…
Güldağ: Parite nereye gidebilir o durumda?
Ağaoğlu: Parite bu ortada bu hafta içinde daha evvelki tabanlarının de altına indi ve 98,64’lere kadar indi. 98,64 son 5 yılın en düşük düzeyi. Bu bence değerli bir eşik. Dolar endeksinde 110 evet, 112 de. Euro 96,50 98,50 bölgesine giriyor lakin 122 bölgesine geçtiği vakit 92,50-94,50 bölgesine geliyor. Bu ihtimal arttı.
Güldağ: İhracatçımızı da makus etkileyecek.
Ağaoğlu: Motamot o denli. Düzgün taraf petrolden geldi. Petrol düştü.
Güldağ: Petrole gelmeden şu pounda kısaca değinelim.
Ağaoğlu: Pound bir manada yeni başbakanını seçti. İngiltere’de kraliçenin birinci başbakanı 1874 doğumluydu; misyon verirken fotoğrafı var. Şimdiki Başbakanı 1975 doğumlu ve ortada 101 yıllık bir periyot var.
Güldağ: Kraliçe ağır bakımda…
Ağaoğlu: Kraliçeye buradan şifa dileyelim. Pound kısmında işin biraz zorlaştığını söyleyeyim. Zira poundun daha evvelden 2020’de salgın ortasında gördüğü en düşük düzeylerin de altına inen bir yerdeyiz. Poundun işi nitekim çok zorlaşmaya başladı ve çok fazla insanın dikkat etmediği bir şey, pound teğe bire masraf mi sorusu sorulmaya başlandı. O dolarla evet, artık bu garip bir durum ancak teğe bire gitmiyor. Ama pound için şu andaki 1.1490 düzeyi çok kritik düzey. Şayet burası aşılırsa sahiden teğe bir ihtimali artıyor biliyor musun? Aşılırsa derken, aşağı gerçek giderse… Pound’un gitmesi ihtimali var. 150 milyar poundluk bir dayanak paketi bu güç fiyatlarının hane halkını vurmasından ötürü bir takviye paketi var. Hane halkına gelen 40-50 milyar poundluk. Geri kalanı şirketlere ve kurumlara gelecek olan dayanak. O da gelirse poundda bir mali genişlemeden bahsediyor olacağız. Mali genişleme eşittir paranın kıymetinin düşmesi. Hakikaten pound birebir olabilir, risk büyük. Dolar endeksi 120’ye gittiğinde pound teğe bire kadar gelmiş olabilir. Çok farklı bir devir. Majör bir trendden bahsediyorum, daha da ilginci 0,95 ortada görülüyor. Ben teğe bire gireyim de 0,95 problemine ayrıyeten bakarız lakin 122 düzeyi var dolar endeksinde. Gerçekten dünyanın büsbütün dolara bağlı bir hale geldiği bir devir yaşayabiliriz bu durumda. Doğal, ‘o gün ne zamandır’ dersen 2-3 yıllık perspektiften kelam ediyorum. Hatta pound için söyleyebileceğim yaklaşık 2 buçuk-3 yıldan bahsediyorum. Bu dediğim trend yükselişlerle inişlerle seyredecektir doğal olarak. Düzeltmelerle toparlanmalar yaşanacaktır bu süreç ancak bugün gelinen noktada yakın gelecekte pound açısından bu türlü bir risk var.
İran ile mutabakat denkleme girerse petrolde 75 doları da görmemiz ihtimal dahilinde…
Güldağ: Emtia ve petrolde beklentilerin nedir? Çin yavaşlamaya devam ediyor üzere. Navlun da aşağı indi. Şangay- Avrupa limanları sınırında konteyner fiyatı 18 bin dolarlardan 6 bin 200 dolarlara kadar geri gelmiş vaziyette. Demir-çelikte önemli düşüşler var.
Ağaoğlu: Aslında petrol daha fazla dikkatimi çekiyor benim şu anda. Çin, bu sene değil çift hane değil beş ve hatta daha daha aşağıda bir büyüme yaşayabilir. Çözülemeyen emlak sorunu bence Çin’i ve beraberinde o bölgeyi yavaş yavaş aşağı çekiyor. Önümüzdeki yıllara da sirayet edince beklentiler, uzun vadeli konumlar için çok optimist bir ortam oluşmuyor o vakit da onu destekleyen kısa vadeli hareketler de cılız kalıyorlar. Şu anda bakırda mesela çok büyük bir düşüşün sonrasında bir düzeltme geldi. Çok orada cılız kaldı. Sorun oradan çıkıyor. Genelde global büyüme sakinlik tasaları, ki Fed’in faiz artışı, naçizane sahiden akademik ekonomistler tarafından yakından tahlil edilmesi gereken bir durum. Lakin bu tahlili bugün yapamayız ya da yapacağımız tahlil de hakikat sonuç vermez.
Güldağ: Neyin tahlilinin yapılması lazım?
Ağaoğlu: Arz taraflı mü talep taraflı mü? Ben şu andaki enflasyonun talep taraflı olduğunu düşünmüyorum. Bugüne kadar gelen yükselişler büsbütün talep değil lakin finansal piyasalardaki kolaylıktan kaynaklanmıştı, üzerine artık arz tarafından koronavirüs sırasında tedarik zincirlerinde yaşanan düşünce gelmişti. Bir de üzerine arz tarafından Ukrayna -Rusya savaşı, ve güç tarafında yaşananlar. Doğal bunların manipülasyonları da yapıldı. Onlar farklı bir kıssa lakin manipülasyonlar kısa ömürlüdürler. Daha uzun ömürlü, sürdürülebilir tarafta yahut daha uzun periyodik trendlere baktığımızda emtiada şu anda o denli üste çıkarabilecek bir ortam yok. Zira global yavaşlama var. Çin büyümesi görece sorunlu bölgeye geçti ve Avrupa desen bizim için zahmetli. Amerika şu anda ekonomik olarak üzücü değil, işsizlik son derece düşük lakin onlara da faiz artışları bir yavaşlama getirecektir. Oradaki kısım Çin’in Amerika ile bağında bir sorun yahut sorun yaşamayacaklar lakin Çin’in kendi içindeki badireden kaynaklanan bir sorun emtia fiyatlarını aşağı çekiyor ve doğal olarak dünya ticareti büyüme tasalarından ötürü yavaşlayınca navlun aşağı iniyor. Bir de koronavirüs ve gibisi kesintiye uğratacak yahut büyük bir savaş telaşı şimdi daha olmadığı için navlun yahut dünya ticareti yavaş yavaş olağana dönüyor. O navlunu aşağıya çekiyor.
Güldağ: Zati çok yüksek değil miydi?
Ağaoğlu: Evet. Dehşet yüksek saçma sapan sayılardı. Hatırlarsan Süveyş Kanalı’nın ortasında gemi bile karaya oturttular bunu yüksek tutmak için diyecek kadar bu işte manipülasyon vardı.
Güldağ: Emtiadaki düşüşün nedeni ne?
Ağaoğlu: Bu düşüşün ardındaki temel sebeplerden bir tanesi doların bedel kazanmasıdır. Bunların hepsi dolar bazında fiyatlandıkları için kıymetlenen bir dolar karşısında piyasalarda eser fiyatları da pahalanmaya başlıyor. Sizin paranız dolar karşısında kaybedince doların maliyeti yükseldiği için de siz o mala olan talebinizi azaltıyorsunuz. Bu dönüyor dolar bazında fiyatlanmış olan emtia tarafındaki dolar bazlı fiyatı da zorluyor ve onu da aşağı çekiyor. Artık dolar paha kazandı. Biraz karışık üzere fakat dolar bazlı emtia fiyatları dolar paha kazandığı için biraz düşmeye başlıyor.
Güldağ: Petrol tarafında?
Ağaoğlu: İran değerli. Kimileri 50- 60 diyor, bence 70-80 milyon varillik yüzer stoğu var İran’ın. 50-60 yahut 70-80 tane 1 milyon varillik gemiyle ortada dolaşan bir stoktan bahsediyoruz. Bunu ucuza kapatma her vakit çok sevdiği bir şeydir, birinci nükleer muahedede da misal bu durum olmuştu. Petrol piyasası ucuza kapatmayı sever. O yüzden şu anda piyasalar bana İran muahedesinin yaklaştığını söylüyor. Doğal bunun da gerisinde talep azalması, bunun ardında güçlenen dolar, bunun ardında Amerika’daki kayaç petrolü üreticilerinin üretimlerini artırmaları geliyor. Bu ve gibisi süreksiz bir durum lakin benim 85 dolarlık beklentim İran’la olur dediğime yaklaştık. Şayet burada 85, açıklanınca muahede 75’e düşer miyiz? İhtimaldir ki düşeceğiz. Fakat çok da uzun müddet kalır mıyız? Benim için daima soru birebir. Yarın ne olacağını iddia etmek üç aşağı beş üst kolay fakat öbür gün ne olacağını iddia etmek daha kıymetli benim için. O yüzden doğal gazın fiyatlandırmasında bir kolaylık şimdi ortaya çıkmadığı için o da dönüp dolaşıp petrolü biraz daha tesirler durumda. Yani Ukrayna -Rusya savaşı. Ben bu İran probleminin hızlanacağını yahut yaklaştığını düşünüyorum. Bu yıl içinde bitmesini bekliyorum. Benim izlediğim haberler bu türlü. Tahminen de tarafl ı gözle bakıyor olabilirim.
