Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan 2022 İnsani Gelişme Raporu’na (İGR) nazaran dünya genelinde beklenen hayat müddeti, eğitim ve ekonomik refah üzere alanlarda on yıllar alan güzelleşmeler pandemiyle birlikte büyük oranda geriledi. Türkiye, İGE’de 191 ülke ortasında 48. sırada yer alıyor. Türkiye UNDP’nin bir evvelki raporunda 189 ülke ortasında 54’üncü sırada yer alıyordu. Lakin dünya genelindeki yavaşlamadan Türkiye de hisse aldı.
BM’nin global gelişmeyi ölçtüğü İnsani Gelişme Endeksi son iki yılda her 10 ülkenin dokuzunda geriledi. Bunda Kovid-19’un yanı sıra Ukrayna’daki savaş ve global iklim değişikliğinin ziyan verici tesirleri de rol oynadı. İnsani Gelişme Endeksi’nin tepesinde 84 yıllık beklenen ömür, 16.5 yıllık eğitim müddeti ve 66 bin dolarlık medyan gelirle İsviçre yer aldı.
30 YILLIK YÜKSELİŞ 2016 DÜZEYİNE DÜŞTÜ
Listenin sonunda ise 55 yıllık ömür, 5.5 yıllık eğitim ve yıllık ortalama 768 dolarlık gelirle Güney Sudan bulunuyor. 30 yıldır yükselen global beklenen ömür mühleti ortalaması birinci sefer gerileyerek 2016 düzeyine düştü. ABD’de 2019’dan bu yana beklenen ömür iki yıl gerilerken kimi ülkelerde bu çok daha fazla oldu.
TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİ TÜRKİYE’Yİ DAHA DA GERİYE DÜŞÜRÜYOR
UNDP endeks hesaplamasında uzun ve sağlıklı ömür, bilgiye erişim ve beşere yakışır ömür standardı olmak üzere üç temel ölçümden yararlanıyor. Türkiye’nin 1990 yılında 0,600 olan İGE pahası, yüzde 39.7 artarak 2021 yılında 0,838’e yükseldi.
1990 ve 2021 yılları ortasında Türkiye’de İGE’nin her üç boyutunda da ilerlemeler görüldü. Doğuşta beklenen ömür müddeti 8.3 yıl; ortalama tahsil müddeti 4.2 yıl ve beklenen tahsil müddeti 9.3 yıl arttı. Türkiye’de kişi başına Gayrisafi Ulusal Hasıla (GSMH) ise birebir devirde yaklaşık yüzde 139 oranında artış gösterdi.
Ancak Türkiye’nin sıralaması, toplumsal cinsiyet eşitliğindeki gelişmeler dahil edildiğinde gerilere düşüyor. Buna nazaran Türkiye’de erkekler bayanlara oranla daha yüksek insani gelişme düzeylerinden yararlanıyor ve 170 ülke ortasında 65. sıraya geriliyor.
BU YILKİ RAPOR DAHA DA KÖTÜ
BM, gelişimi Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’ya (GSYH) indirgeme eğilimine karşı 1990’da İnsani Gelişim Endeksi’ni geliştirmişti. O tarihten bu yana çok sayıda ülkenin endeksi, çeşitli krizler nedeniyle periyot dönem gerilese de global bir gerileme geçen yıla kadar hiç görülmemişti. Geçen yılki düşüşün akabinde bu yıl da endeksin gerilemesi, bu eğilimi geri çevirmenin güç olabileceğine işaret ediyor.
Zengin ülkelerin üçte ikisi düşüş trendini bu yıl sonlandırsa da birçok ülkede gerileme devam etti.
Bu yıl açıklanan endeksin dataları geçen yıla ilişkin. Raporun müelliflerinden Achim Steiner, bu yılki dataların daha da karamsar gözüktüğünü, 80’den fazla ülkenin borcunu ödemekte zorlandığını belirtiyor: “Büyük aksamalar görüyoruz ve bunların düzelmesi yıllar alabilir.”
DÜNYADAKİ GERİLEME DERİNLEŞEN KRİZİN HABERCİSİ
UNDP birinci kere, İGE’de peş peşe iki yıldır global çapta gerileme olduğunu açıkladı. İnsani gelişme, 2016 yılı seviyesine gerileyerek, dünyada Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri doğrultusunda katedilen gelişmenin büyük kısmını bilakis çevirdi. Türkiye de dahil olmak üzere ülkelerin yüzde 90’ından fazlasında İGE ya 2020 ya da 2021 yılında geriledi. Ülkelerin yüzde 40’ından fazlasında ise İGE her iki yılda da geriledi ki, bu durum derinleşen bir krize işaret ediyor. Rapor, dünyanın rotasında keskin bir dönüş olmazsa, daha ağır yokluklar ve adaletsizliklerin bizi beklediğini savunuyor.
SİGORTA ODAKLI SİYASETLER UYGULAMAYA KONULMALI
“Dünyamız, peş peşe gelen krizlere cevap vermeye çabalıyor” diyen UNDP Lideri Achim Steiner “Hayat pahalılığı ve güç krizlerinde gördük ki, fosil yakıtları sübvanse etme üzere anlık tahlillere odaklanmak cazip gelse de bugünü kurtarma taktikleri nedeniyle, yapmak zorunda olduğumuz uzun vadeli sistemik değişiklikler daha da gecikiyor” formunda konuştu.
Rapor, yenilenebilir güçten global salgınlara hazır hale gelmeye kadar yeni bir rota çizmek için yatırım ve toplumların bu meçhul dünyada iniş çıkışlara hazırlıklı olabilmesi için (sosyal garantiler de dâhil olmak üzere) sigorta odaklı siyasetlerin uygulamaya konulmasını tavsiye ediyor.
