Evrim KÜÇÜK
Dünyadaki tarım üreticilerin hiç sevmediği La Nina yine toprakları esir alıyor. Pasifik Okyanusu üzerinde oluşan hava sistemi La Nina, BM bünyesindeki Dünya Meteoroloji Örgütü’ne nazaran bu yüzyılda birinci sefer üç yıl üst üste geri döndü. ‘Üç dipli’ olarak nitelendirilen La Nina’nın yılsonuna kadar dünyanın kıymetli tarım alanlarında hava şartlarını etkilemesi bekleniyor.
La Niña, Güney Amerika kıyılarına yakın Pasifik Okyanusu yüzeyinde kuvvetli rüzgarların ekvator boyunca Endonezya’ya, Asya’nın öteki bölgelerine ve Avustralya’ya gerçek sıcak su akıntısı oluşturmasıyla yaşanıyor. Bu devirde kimi ülkeler kuraklık yaşarken kimileriyse seller ile karşı karşıya kalıyor.
En son 3’lü La Nina’nın dizisi 1998-2001 ve ondan evvel 1973- 1976 yıllarında yaşanmıştı. Fakat mevcut döngünün çok daha fazla yıkım potansiyeline sahip zira iklim değişikliğinin olumsuz tesirleri azdırdığı belirtiliyor.
La Nina’nın tetiklediği kuraklık, kış fırtınaları ve kasırgalar Piyasa uzmanlarına nazaran gelecek aylarda global üretim iddialarını yönlendirecek. Buğday, mısır, soya, şeker ve pamuk fiyatlarının şekillenmesinde en değerli faktörlerden biri La Nina.
Son La Nina’nın dünya çapında verdiği hasar
■ Kuzey Amerika: Kuraklık, Kanada ve ABD’nin batı bölgelerine yayıldı, tahıl stokların azalmasına neden oldu. Ortabatı’da şahit olunan kuraklık, 2022- 23 yılında de mısır ekimini etkileyerek randıman iddialarında düşüşe neden oldu. Kurak şartlar pamuk mahsulü için büyük kayıplara neden oldu ve fiyatları bu yılın başlarında 10 yıldan fazla bir mühletin en yüksek düzeyine çıkardı.
■ Avustralya: La Nina tipik olarak doğu Avustralya’da buğday ekimini destekleyen ıslak şartlara yol açar. Mevcut iddialar, Avustralya için ortalamanın üzerinde kış-ilkbahar yağışı mümkünlüğü ve ülkede daha yüksek buğday üretimine işaret ediyor. Avustralya Tarım ve Kaynak İktisadı ve Bilimi Ofisi, 2022-23 için buğday üretimi iddiasını 30,3 milyon tondan 32,2 milyon tona yükseltti. Fakat seller sorun yaratıyor. Seller kaliteyi bozuyor. Ayrıyeten ülkenin metalurjik kömür madenleri için büyük tehdit. Geçtiğimiz yıllarda La Nina azı etkileyerek fiyatların yükselmesine neden oldu.
■ Brezilya: Ağır kuru hava, üç mahsulün dünyanın en büyük ihracatçısı olan Brezilya’da kahve, şeker ve portakal bahçelerine ziyan verdi. Rural Clima’dan bir meteorolog olan Marco Antonio dos Santos, yeni kahve dönemi başlarken kuru havanın hala bir telaş kaynağı olduğunu söyledi. 2020-21 pazarlama yılında, La Nina şartları nedeniyle Brezilya’nın mısır üretimi keskin bir halde düştü. Brezilya’nın güney eyaletlerinde de soya fasulyesi randımanı, La Nina’nın tesiriyle 2019-20 ve 2021-22’de geriledi. Ayrıyeten makus hava, Vale üzere ülkenin kıymetli demir cevheri madencilerinin operasyonlarını da aksattı.
■ Arjantin: 1995’ten bu yana yaşanan en kurak kış, 2022-23 döneminde esas tahıl ve yağlı tohum eserlerinin üretimine ait tasaları artırıyor. Tarihi olarak, La Nina’nın Arjantin’deki mahsuller üzerindeki tesiri, Brezilya’dan bile olumsuz oluyor. La Nina yıllarının birçoklarında mısır, buğday ve soya fasulyesi randımanları düştü.
■ Güney Asya: Güneydoğu Asya’daki yaz musonu ile bağlı yağışlar, La Nina sırasında olağanın üzerinde olma eğilimindedir ve pirinç üretimine yarar sağlar. Hindistan, Pakistan, Tayland ve Vietnam esas pirinç üreticileridir ve global pirinç ticaretinin yüzde 70’inden fazlasına katkıda bulunurlar. Pirinç randımanı, su ağır bir eser olduğu için çoklukla daha yüksek yağışlarla desteklenir.
■ Afrika: La Nina, ekvatoral doğu Afrika’da yetersiz yağışlara neden olabilir. Doğu Afrika, arka arda beş yıl boyunca şiddetli kuraklık şartlarıyla kırk yılın en berbat kuraklığını yaşıyor. Güney Sudan, Somali, Etiyopya, Kenya, Tanzanya, Ruanda ve Uganda’nın La Nina nedeniyle daha az yağış alması ve global tahıl arzındaki daralma nedeniyle besin üretim kestirimlerinin düşmesi bekleniyor. Doğu Afrika ülkelerindeki üretim düşüşü, arz telaşlarını daha da şiddetlendirebilir.
