Para swap sınırlarının içeriği ve nasıl oluşturulduğu, CBCS’lerin kullanımı ne vakit gündeme geldiği ve memleketler arası para sisteminin kalıcı bir bileşeni olabilir mi soruları karşılık buldu.
Genel olarak konjonktürel muhtaçlıklar çerçevesinde oluşturulan ve süreksiz olduğu düşünülen Merkez Bankası Para Swapları (CBCS), çizgileri tedrici olarak sistemin kalıcı bir bileşenine dönüşme potansiyeli taşıyor.
3 soruda para swap hatları
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, İİBF, Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. İnanç Delice, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) da kullanma teşebbüslerini başlattığı para swap sınırlarıyla ilgili bir değerlendirmeyi 3 soruda lisana getirdi.
• Para swap çizgileri nedir ve nasıl oluşturulur?
Swap kontratları, tarafların karşılıklı olarak muhakkak bir vadeye mevzu olan para (döviz) yahut faizi (çapraz döviz swaplarında ikisini birden) değiş tokuş (takas) yapmalarını sağlayan finansal araçlardır.
Her iki süreçte de taraflar nakit akışlarını değiştirerek, maliyetleri düşürebiliyor ve faal risk idaresi yapabiliyor.
Para swapları vakit içerisinde farklı emellerle da kullanılmaya başlandı ve merkez bankaları ortasında oluşturulan likidite çizgilerinin bir modülü haline geldi.
CBCS, bir ülkenin kendi para ünitesini makul bir müddetliğine karşı ülkenin para ünitesiyle takas etmesini söz ediyor.
Taraflardan biri çoğunlukla bir rezerv para ülkesidir. Genel prensip swap sürecinin taraf ülkelerin paraları üzerinden gerçekleştirilmesi olmakla birlikte, vakit zaman üçüncü bir ülke parası (rezerv para) da sürece bahis olabiliyor.
Üç yıllık müddetlerde yapılıyor
Genellikle bu muahedeler 3 yıllık bir müddet için yapılıyor ve müddet dolduğunda yenilenebiliyor. Risk idaresi ve spekülatif emellerle kullanılan finansal türev enstrümanlarından farklı olarak, bu swap sınırları karşılıklı kredi işlevi görüyor. Taraflar elde ettikleri dövizleri, kendi bankacılık sistemlerine süreksiz likidite gereksinimlerini karşılamak için uygun gördükleri teminatlar karşılığında ödünç verebilir. Her iki merkez bankası da vade bitiminde süreci bilakis çevirme ve ödünç alınan parayı ve evvelce belirlenmiş olan faiz oranını geri ödeme taahhüdünde bulunur. Karşıt sürecin kuralları evvelce belirlendiği için son ödemeler döviz kurlarında ortaya çıkan dalgalanmalardan etkilenmez.
Swap çizgilerinin oluşturulmasında öne çıkan konu, likidite sıkışıklıklarının giderilmesi ve döviz piyasalarındaki baskıların hafifletilmesidir. Bu imkanlar merkez bankalarının rastgele bir istikrarsızlık durumunda daha süratli hareket etmelerini ve duruma özel finansal takviyeler sağlamalarını mümkün kılıyor. Bunun yanı sıra birtakım ülkeler ödemeler bilançosunda yaşanan meseleler nedeniyle bu imkanı kullanmak isteyebilir.
CBCS’lerin bir öteki kullanım gayesi da muahedeye taraf olan ülkelerin karşılıklı ticaret ve yatırım akımlarını artırma ve bunları ulusal paralarla gerçekleştirme eforları olabilir. Çin örneğinde olduğu üzere, ülke parasının milletlerarası hale gelmesine yönelik teşebbüsler de bu bağlamda kıymetlendirilebilir.
• CBCS’lerin kullanımı ne vakit gündeme geldi?
CBCS’ler, 2008 global finans krizinde, yaşanan likidite sıkışıklıklarının önüne geçilmesi ve milletlerarası ödemelerin aksamadan yürütülebilmesi açısından kullanışlı enstrümanlar olarak gündeme geldi.
Kriz esnasında memleketler arası rezerv kaynak yetersizliğinin finansal istikrarsızlıklara yol açarak global piyasaların işleyişini ve makroekonomik göstergeleri bozmaması için Amerikan Merkez Bankası (Fed) öncülüğünde 6 büyük merkez bankası kendi ortalarında çift taraflı swap çizgileri oluşturdu. Bu muahedeler Ekim 2013’te kota ve müddet sınırlamasına tabi olmaksızın kalıcı hale getirildi. Fed, 9 merkez bankasıyla da süreksiz swap çizgileri oluşturdu. Kriz periyodunda bu kolaylık üzerinden birçok memleketler arası banka, bilhassa dolar likiditesine erişim imkanı elde etti. Kovid-19 salgınının doğurduğu baskılar karşısında 2020’de Fed mutabakatların kapsamını tekrar genişleterek, daha evvel süreksiz muahede yapılan ülkelerle yeni çizgiler oluşturdu.
Fed, swap sınırlarını oluştururken, Amerika Birleşik Devletleri’yle ağır ticari ve finansal ilgileri olan ülkelerin likidite problemlerinin önüne geçerek, kendi iktisadını dışsal şoklardan müdafaa gayesi güdüyordu. Swap çizgileri birçok ülke için dış finansmana erişim sağlamanın yeni ve alternatif bir yolu olarak görülmeye başlandı. Fakat ABD, oluşturduğu swap çizgilerini dar bir ülke kümesiyle hudutlu tuttu.
Fed’in uygulamaya koyduğu swap çizgilerinin bir benzerini Asya kıtasında Çin oluşturmaya başladı. ABD bu imkanı kullanarak global ölçekte dolar kıtlıklarının oluşturabileceği istikrarsızlıklara karşı tedbir aldı. Çin ise birebir aracı memleketler arası para ve finans sistemindeki aktifliğini artırma, Renminbi’nin (RMB) memleketler arası piyasada dolara alternatif hale gelmesine dönük uzun vadeli stratejinin bir modülü olarak ele aldı. Bu çerçevede Çin’in oluşturduğu CBCS çizgileri Asya bölgesinin dışına taştı. 2009 sonrası devirde 40’a yakın ülkeyle swap muahedesi yapıldı.
Türkiye’de de global gelişmelere paralel olarak, bilhassa ilgili ülkelerle ticari ve finansal alakaların geliştirilmesi ve dış ticarette ulusal paraların kullanılmasının sağlanması maksatlarıyla swap çizgileri oluşturma teşebbüsleri başlatıldı. Katar, Güney Kore, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri merkez bankaları ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ortasında para swap muahedeleri yürürlüğe kondu.
• CBCS’ler memleketler arası para sisteminin kalıcı bir bileşeni olabilir mi?
Genel olarak konjonktürel muhtaçlıklar çerçevesinde oluşturulan ve süreksiz olduğu düşünülen CBCS sınırları tedrici olarak sistemin kalıcı bir bileşenine dönüşme potansiyeli taşıyor. Dünya iktisadında risk ve belirsizliklerin daima arttığı bir devirde CBCS’ler rezervlere ve memleketler arası kuruluşlardan ve hükümetlerden elde edilen kredilere ek bir kaynak olarak görülüyor. Para swap sınırları IMF kredileri üzere kurallılık kriterine tabi değil ve öbür bölgesel finansman imkanlarına nazaran daha kolay ve süratlice finansmana erişim imkanı sunuyorlar. Kullanılmasalar bile bu sınırların varlığı finans sistemi için bir teminat işlevi görüyor. Bu tarafıyla memleketler arası kurumsal düzenlemelerin yerine, taraflar ortasında yapılan kontrata dayalı bağlantıların belirleyici olduğu bir süreci söz ediyorlar.
Küresel likiditenin Fed’in kararlarından kıymetli ölçüde etkilendiği gerçeği dikkate alındığında, aktif yönetilmeleri halinde bu tıp mutabakatların milletlerarası para ve finans sistemi üzerinde değerli yansımaları olabilir. Bunlar ortasında, swap sınırlarının likidite sıkışıklıklarını gidermeleri, milletlerarası rezervlerin çeşitlenmesi sürecine katkı yapmaları, ulusal paralarla dış ticaret yapılması sürecini kolaylaştırmaları ve dış şoklara karşı finansal güvenlik ağı oluşturmaları konuları öne çıkıyor. Başka taraftan sağladıkları avantajlara rağmen, mevcut swap sınırlarının global ve bölgesel uyum sistemlerinden mahrum olmasının, sistemin bütünü açısından değerli risklere kaynaklık edebileceği öne sürülüyor.
İçerik ensohaber.com‘dan alınmıştır
