Semerkant’ta gerçekleşen Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Başkanlar Tepesi, Rus ve Çinli şirketlerin ABD’nin kritik mikroçip ithalatına getirdiği yasaklardan kaçınmak için bir arayışa girdiği, ABD’nin ise F-35 savaş uçaklarında kullandığı Çin çeliği konusunda telaşlarının olduğu bir periyoda denk geldi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamalarına nazaran Türkiye’nin de tam üyelik hedeflediği örgüt ve Semerkant’taki tepe Batılı uzmanlar tarafından globalleşmede bir dönüm noktası olarak da bedellendiriliyor.
Bu isimlerden biri de memleketler arası bağlantılar, globalleşme, ihtilaflar ve öteki global problemler hakkında Reuters için yazılar kaleme alan ve niyet kuruluşu Project for Study of 21st Century kurucusu ve yöneticisi Peter Apps. Apps, Reuters için kaleme aldığı makalesinde “Mikroçipler, çelik ve (Semerkant) tepe yeni bir globalleşme çağına işaret ediyor” sözlerini başlığa taşıyarak, İran’ın tam üyelik başvurusu yaptığı doruğun aslında globalleşme için de kıymetli bir dönüm noktası olduğu değerlendirmesini yapıyor.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve Çin Devlet Lideri Xi Jinping’in Özbekistan’da yüz yüze görüşmesinin değerine de vurgu yapılan makalede Apps “Pandemiden sonra iki ülkenin başkanı birinci sefer yüz yüze görüşürken, Rus ve Çinli şirketler ABD’nin kıymetli mikroçip ithalatlarına getirdiği yasaktan kaçınmak için dünyanın öteki bölgelerinde tahlil arıyor, ABD ise F-35 savaş uçaklarında kullandığı Çin çeliği konusunda endişeli” tabirlerini kullandı.
Yakın bir tarihe kadar tedarik zincirlerinin çok sorgulanmadığı bir dünyada Apps’e nazaran 2020’de COVID-19 pandemisi başladığından bu yana Ukrayna Savaşı ve Tayvan üzere ihtilaflarla globalleşme hiç olmadığı kadar düşüşe geçmiş durumda. Bu da yeni zorluklar getiriyor. Moskova ve Pekin’in Washington’la yaşadığı restleşmelerin sonuçları hala büyümekte ve birçok bölüme yayılmış durumda. Apps, makalesinin devamında Doğu-Batı eksenindeki globalleşmenin zıddı eğilimlere değiniyor ve özetle şunları söylüyor:
“Mikroçipte karşılıklı bağımlılıklar var”
“Avrupa kendini Rus gazından bağımsızlaştırmaya çalışıyor. Ukrayna ve Batılı müttefikleri Rusya’ya uzun menzilli füzeler için gereksinimi olan Batı yahut Tayvan üretimi çiplerin satışını engelliyor, Çinli ve ABD’li şirketler de emsal formda bir başkasında bulunan esere erişim olmadan da nasıl ayakta kalabileceğinin yollarını arıyor.”
“İngiliz savunma ve güvenlik kuruluşu Royal United Services Institute (RUSI) tarafından yayımlanan bir rapor, Rusya’nın askeri teçhizatının Batı’nın ve Tayvan’ın mikroçiplerine yüksek bir bağımlılığı olmaya devam ettiğini gösteriyor. Şu anda bu mikroçiplerin Rusya’ya ihracatı kısıtlanmış durumda. Son yıllardaki teknolojik atılımlarında da Çin’in ABD’den ve Tayvan’dan gelen mikroçiplere ve öbür yüksek teknolojili modüllere hala ağır bir bağımlılığı var ve iki ülke de Çinli şirketlere tedariği kısıtlamış durumda, kısıtlamaların daha da artması bekleniyor. Bu ay başında ABD’li çip üreticisi Nvidia ABD’li yetkililerin kendilerine Çin’e yapay zekada kullanılan en yeterli iki çipin ihracını, askeri maksatlarla kullanılabileceği gerekçesiyle durdurmaları talimatı verdiğini duyurdu.”
“Pentagon F-35’te Çin metallerine bağımlı olduğunu fark etti”
“Pentagon’un şimdiye kadar hizmete alınan her bir 835 F-35’te yasaklamış olduğu Çin alaşımından kullanıldığını farketmesi, bu türlü derinlemesine birbirine bağlı global bir iktisatta tedarik zincirlerini bölmenin problemlerden kaçınılacağı manasına gelmediğini gösteriyor. ABD’li yetkililerin F-35’ler için Çin alaşımına istisna getirilmesi için çabaladığı belirtiliyor ve bu yetkililer kelam konusu gerecin – magnetin bir modülü – uçağın güvenliğini ihlal etmeyeceğini bildiriyor. Lakin Washington da son yıllarda hem teknolojik bileşenlerini hem de hammaddede kaynaklarını çeşitlendirme üzerinde çalışıyor.”
ABD, Meksika’nın çip ve elektrikli araç kesimini destekleyecek
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ve Ticaret Bakanı Gina Raimondo’nun Meksika ziyaretine dikkat çeken Peter Apps, iki bakanın “ABD’nin Çin ve Tayvan’dan gelen eserlere bağımlılığını azaltmak için Meksika’nın kendi çip bölümü ve elektrikli araç kesiminin büyümesine yardımcı olma taahhüdü verdiğini” aktarıyor. Çipte Çin ve Tayvan’a olan bağımlılık başta otomotiv, elektronik ve beyaz eşya olmak üzere birçok dalda güçlü talebe karşın arz taraflı büyük bir darboğaza neden olmuştu.
Hindistan, Türkiye ve Meksika’nın Doğu-Batı ortasında ‘tarafsız’ çizgisi
“Zirveye katılan Hindistan da Rusya-Çin ekseni ve Batı ortasında kendini tarafsız ve merkezi bir pozisyonda gören ve sayıları giderek artan bir kümenin kıymetli üyeleri ortasında. Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin doruktaki varlığı Batı’nın Rusya’yı dünyanın geri kalanından izole etme uğraşlarının muvaffakiyetinin hudutlu kaldığının değerli bir hatırlatıcısı. Hint şirketler savaşa karşın Rus güç şirketlerinden alım yapmaya ve bu şirketlere yatırım yapmaya devam ediyor. 2020’de Himalaya sonundaki çatışma sonrasında kendini Delhi ve Pekin ortasındaki muhatap olarak konumlandıran Kremlin, burada da bir yarar sağladı. Hindistan’ın Modi’si ve Türkiye’nin Recep Tayyip Erdoğan’ının yanı sıra Meksika Devlet Lideri Andrés Manuel López Obrador da Doğu ile Batı ortasında ‘tarafsız’ bir tavır izleyerek dorukta bulunan başkanlardandı.”
